Kolomwijswieltje

Een kolomwijswieltje is een ingenieuze boekenlegger die terug gaat tot – in ieder geval – de veertiende eeuw. Het is een perkamenten schijfje – het wieltje - , dat dusdanig vastgenaaid zit tussen een dubbelgevouwen stukje perkament dat het nog rond kan draaien. Het wieltje bevat de cijfers 1 en 2, de cijfers 1 tot en met 4 of de letters a, b, c en d; corresponderend met het aantal tekstkolommen in de openslag van het boek waar het bij hoort. Je draait het wieltje op het kolomnummer waar je gebleven bent met lezen. Het gehele perkamenten kolomwijswieltje is langs het leeslint naar boven en onder te schuiven, tot de hoogte waarop je gebleven bent met lezen. Je kunt hiermee dus tot bijna op de regel nauwkeurig aangeven waar je verder moet lezen.

Er zijn er vele tientallen kolomwijswieltjes overgeleverd tussen de bladen van middeleeuwse handschriften en vroege drukken. Ook in Nederland zijn er verschillende teruggevonden. In de Koninklijke Bibliotheek is er in een klein manuscript een mooi exemplaar bewaard gebleven met een eigendomsaantekening erop: ‘Anna Hillebrants dochter’. Het boekje, en daarmee deze boekenlegger, is gedateerd omstreeks 1500 (foto hieronder).

In het Regionaal Archief Nijmegen is onlangs een dubbel kolomwijswieltje gevonden (foto rechts). Tussen de bladzijden van een manuscript uit 1460 bevinden zich nog twee witte, (schaaps?)leren ‘leeslinten’ met aan elk lint een compleet kolomwijswieltje. De leren linten zitten aan één kant nog aan elkaar vast. Dit gedeelte ‘rust’ op de kopsnede van het boekblok en de beide leeslinten kunnen op elke gewenste plek in het boek worden gelegd. Van dit soort ‘tweeling-wieltjes’ zijn er maar een handvol bekend in Europa.

Hieronder een klein overzicht van enkele overgeleverde kolomwijswieltje.